Egypte nog lang niet beloofde land

Het volk heeft gesproken. Drie weken duurde de slag op het Tahrir plein en de slag om vrijheid en democratie. De verzamelde betogers wisten van geen wijken. Pas als aan al hun eisen was voldaan zouden ze weer huiswaarts keren. Vorige week werd hun belangrijkste eis ingewilligd: het onmiddellijke aftreden van president Hosni Mubarak. Een andere eis was meer democratie. Maar hoe realistisch is die laatste eis in een land dat nog nooit in haar geschiedenis een democratisch stelsel heeft gekend. Wat is hun voorbeeld? Immers in de gehele Arabische wereld bestaat niet één democratisch land. Er wacht de Egyptenaren nog een lange en moeizame weg naar democratie.

In de 5000 jarige geschiedenis van Egypte is het land geregeerd door farao’s, koningen, dictators en presidenten. Een groot deel van die eeuwen is Egypte bezet geweest door vreemde mogendheden; Perzen, Grieken, Romeinen, Arabieren, Turken, Fransen en Engelsen. In alle gevallen werd niet of nauwelijks geluisterd naar de stem van het volk. Wij kennen farao’s als bouwers van imposante piramides, tempels en graven. In werkelijkheid waren het brute dictators die slechts uit waren op macht, roem en rijkdom.

Ook de buitenlandse bezetters hadden weinig oog voor de omstandigheden en wensen van de locale bevolking. Voor hen was Egypte een bron van rijkdom en kunst. En uit die bron is door de eeuwen heen behoorlijk geplunderd.

De geschiedenis van Egypte kent slechts enkele momenten van ommekeer waar sprake was van een echter ‘revolutie’. Een daarvan was de de ‘revolutie’ van Echnaton. Tijdens de 18^e dynastie (ca. 1388 - 1351 voor Chr.) heeft farao Amenhoteb IV geprobeerd het tot dan toe gebruikelijke veel-godendom te veranderen in een Monotheisme. Hij veranderde zijn eigen naam in Echnaton. En de ene god was voortaan Aton. Hij verliet de oude hoofdstad Thebe (het huidige Luxor) en stichtte een nieuwe hoofdstad in Midden Egypte: El Amarna. En van zijn opvolger Toet-anch-Aton werd verwacht dat deze op de nieuw ingeslagen weg voort zou gaan. Deze paleisrevolutie viel in zeer slechte aarde bij de kliek van machthebbers, meelopers en profiteurs rond de farao. Met name de zeer machtige groepering van Amon priesters zagen hun macht en invloed ernstig in gevaar komen. Nadat Echnaton was overleden naam de nog zeer jonge Toet-anch-Aton de troon over van zijn (stief)vader. Voor de getergde kaste van Amon priesters van dat de ideale mogelijkheden de zaken weer geheel naar hun hand te zetten. Ze haalden de jonge farao terug naar Thebe, veranderden zijn naam in Toet-anch-Amon en trokken de macht weer naar zich zelf toe. Zo was de oude orde weer hersteld.

Voor veel volken in het Midden Oosten is Egypte door de eeuwen heen een belangrijke en stabiele factor geweest. In tijden van onrust of hongersnood in het Midden Oosten zocht men vaak een veilig heenkomen in Egypte. In de Bijbel lezen we een aantal malen over hongersnood en vlucht naar Egypte. Van Abraham, Jozef, Mozes tot Jozef en Maria met Jezus. Lang nadat Jozef het had geschopt tot onderkoning  van Egypte was het volk Israel verworden tot slaven en gastarbeiders. Onderleiding van Mozes trok het volk Israel weg uit Egypte. Waarbij de farao en zijn leger jammerlijk verdronken in de Schelf Zee.

Eenmaal op weg naar het ‘land van melk en honing’, het beloofde land, midden in de Sinai klaagde het volk bij Mozes: wat doen we hier, we hebben honger en dorst. Had ons in Egypte gelaten. Daar hadden we tenminste water en brood.

Het scharnierpunt tijdens de tocht door de Sinai was het moment waarop Mozes de Tien Woorden van God mocht ontvangen. Een belangrijk signaal van God aan het volk. Vanuit het midden van de woestijn keken ze terug naar Egypte; het land waar ze slaven waren. En ze keken vooruit naar het nieuwe, beloofde land, waar ze als vrije mensen zouden gaan wonen. De Tien Woorden waarschuwen het volk; pas op: in het slavenhuis Egypte moest je soms (een brood) stelen om in leven te blijven. In het land van vrijheid hoeft dat niet. In Egypte moest je soms iemand doden om zelf te overleven. In het land van vrijheid hoeft dat niet meer. De boodschap is helder: leven in vrijheid is veel moeilijker dan leven als slaaf. Vrijheid kent een heleboel verplichtingen en verantwoordelijkheden. Die gelden voor iedereen en je kunt dat niet langer op de machthebbers afschuiven.

Twee kernmomenten uit de geschiedenis van Egypte die een licht kunnen werpen op de situatie waar Egypte na de jongste omwenteling van 2011 in verzeild is geraakt.

De roep om het aftreden van de farao president en de andere leden van het regime zijn nog lang geen opmaat tot een vrije en democratische samenleving. Jos Strengholt schreef daags na het aftreden van Mubarak al terecht dat de farao weliswaar ‘is verdronken, maar zijn leger niet’. En het leger zal, net als de machtige en invloedrijke Amon-priesters rond Echnaton en Toet-anch-Amon, hun macht en verworvenheden zeker niet opgeven. Het leger heeft het volk tijdens de opstand niet aangevallen, maar ook niet beschermd. Geliefd als ze (nog) zijn bij het volk vanwege hun ‘overwinning’ tijdens de Jom Kipur oorlog in 1973.

Het leger bezit veel industrieen, resorts, bedrijven en instellingen. Daarnaast hebben ze vele privileges verwoven. Ook corruptie komt veel voor binnen en rond het leger. Nu dus een ‘stabiele factor’, maar nog lang geen garantie voor werkelijke vrijheid en democratie.

Inmiddels is het de laatste week behoorlijk druk in de Egyptische politieke arena. Een rondje langs de partijpolitieke velden laat zien dat er hard wordt gewerkt aan de oprichting van nieuwe politieke partijen in Egypte.

Politiek analist Tarek Higgy zei dat hij zelfs de Koptische politieke activist Michael Mounir bereid heeft gevonden om handtekeningen te verzamelen voor de oprichting van een nieuwe seculiere en democratische partij die gebaseerd is op de beginselen van burgerschap, liberalisme en religieuze vrijheid.

Ook waren afgelopen dinsdag zo'n 100 linkse activisten bijeen om te spreken over de oprichting van een eigen partij. Volgens hun woordvoerders hadden ze tot dusver 20.000 handtekeningen verzameld van burgers uit het hele land.

Heel interessant is ook dat ruim 5000 leden van de Nationale Democratische Partij, de partij van Mubarak, hebben besloten om een nieuwe partij te vormen. Onder de naam de Egyptische Jeugd Partij.

Natuurlijk zijn aller ogen in binnen- en buitenland gericht op de Moslim Broederschap (MB). Volgens hun woordvoerder, Nageh Ibrahim, hebben zij het plan heeft opgevat om een "civiele" partij op te richten met een "islamitische oriëntatie." Dat kan nu, omdat  de MB niet langer een door de staat verboden organisatie is.

MB dissident Khaled al-Zaafarany, liet weten dat 500 jongeren uit de ‘25e januari Revolutie’ in Alexandrië zich zullen aansluiten bij zijn nieuwe partij: de Islamitische Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling.  Naar het voorbeeld van de Turkse islamitische partij.

De Egyptische orthodoxe, anglicaanse en katholieke kerken, echter hebben tot nu toe geweigerd om een politieke partij op te richten voor christenen. Zij zijn bang dat dit alleen maar zou bijdragen tot een sektarische strijd. Met het risico dat ze hiermee de boot volledig gaan missen en daarmee – zelf – hun positie voor de toekomst onnodig zullen verzwakken.

Twee weken voor het uitbreken van de volksopstand in Egypte vroegen studenten mij: “Meneer, wat vindt u van onze democratie in Egypte?” Ik moest daar smakelijk om lachen en vroeg hen: “Democratie, waar, hier?” Nu een maand later klinkt overal de roep om democratie. Maar wat is dat, hoe doe je dat? Hoe kan een volk dat 5000 jaar geen democratie heeft gekend in korte tijd een democratisch bestel van de grond krijgen? Het leven onder een dictatuur heeft de mensen gevormd, verlamd en volgzaam gemaakt. De eerste overwinning is binnen. Maar leven in vrijheid is misschien wel moeilijke dan leven in een dictatuur. Nog even en de eerste roep om Mubarak zal weer klinken als de lonen niet snel om hoog gaan en de voedselprijzen onverminderd hoog blijven. Democratie, we gunnen het Egyptische volk alle goeds. Ze hebben er moedig voor gestreden en de overwinning gehaald. Maar als ze niet oppassen zal het een pyrrusoverwinning blijken te zijn geweest. Dat wordt nog een lange en moeizame weg. Egypte is nog lang niet het beloofde land.